Nu het gebruik van ChatGPT en soort gelijken inmiddels langzaam neerdaalt in het bedrijfsleven lijkt het gebruik bijna een vanzelfsprekendheid. De antwoorden of uitwerkingen vormen vrijwel altijd een kloppend geheel, ongeacht hoe je vraag of opdracht ook hebt geformuleerd. Het bizarre is dat een paar woorden verschil een veel groter verschil in de output kan geven. Het is dan ook de vraag wat ChatGPT eigenlijk doet met onze hersenen en is de vorm te goed om nog langer de output kritisch te beoordelen.
Aanleiding genoeg en al helemaal als Time Magazine komt met de veelzeggende titel: ChatGPT May Be Eroding Critical Thinking Skills, According to a New MIT Study. De sprekende titel (met hoofdletters) geeft aan dat ook Time Magazine inmiddels ChatGPT op de redactie heeft omarmt. In het artikel wordt een nieuwe MIT-studie besproken die een ongemakkelijke conclusie trekt: hoe vaker we AI het denkwerk laten doen, hoe minder we zelf de hersens laten kraken, kaboem.
Je hebt een vraag, typt die in ChatGPT en, knipper even met je ogen want binnen enkele seconden verschijnt er een antwoord dat niet alleen slim klinkt en nog eens logisch is (op basis van.de door jou geformuleerde vraag). Makkelijk toch, maar volgens de uitkomsten van deze MIT-studie schuilt hier een enorm risico, hoe vaker we AI laten nadenken, hoe minder we dat dan zelf doen.
Onderzoekers noemen dit cognitieve offloading, het is even slikken maar het betekent zoveel als het uitbesteden van denkwerk aan een extern hulpmiddel. We doen het al jaren met losse notities, de beroemde klatjes en natuurlijk met Google. Maar AI tilt dit naar een heel ander level, het schrijft, redeneert en presenteert zijn hersenspinsels in één keer, en dan ook nog eens zo compleet mogelijk.
Dat heeft nogal wat voordelen toch. AI bespaart niet alleen heel veel tijd en denkwerk maar verkleint ook de kans op fouten en geeft toegang tot een overload aan (extra) informatie. AI kan zelfs prima fungeren als een slimme sparringpartner die je helpt jouw idee scherper te krijgen.
Maar het kan ook onze eigen denkspier laten verslappen. Hoe vaker je het zware denkwerk overdraagt aan AI, hoe sneller je vermogen om informatie te onthouden, verbanden te zien en nuances aan te brengen achteruitgaat. Creativiteit en je kritisch oordeel raken uit vorm als je ze niet traint. En dat precies zou je juist aan het denken moeten zetten.
De studie legt vooral de nadruk op het effect van de antwoorden. Maar daar zit voor mij wel een hekel punt want er zit nog een stadium voor waar het gegarandeerd het vaakst misgaat, en dat is de vraag zelf.
Als je prompt al oppervlakkig, vaag of halfbakken is, krijg je ook een oppervlakkig antwoord terug. Je slaat dus niet alleen het denkwerk bij het antwoord over, maar ook bij het formuleren van de vraag. En dát is misschien wel de echte killer van kritisch denken. En dan vaak ook nog eens in een niet getrainde GPT omgeving of nog minder slim, een gratis versie waar je collega’s al op in hebben zitten hakken.
En dan nog iets, de meeste gebruikers van ChatGPT zijn te snel tevreden. Het antwoord oogt immers slim, de toon is zelfverzekerd, het ding (zeker ChatGPT-5) zegt nog slimmer te zijn dus het moet wel kloppen. Maar AI kan er echt compleet naast zitten en dat doet het soms met een overtuiging dat je hele systeem zomaar kan oordelen, slim zeg dat had ik zelf kunnen bedenken.
Daarom moet je ChatGPT juist zien als een startpunt, maar zeker niet ook als het eindpunt. AI is een gift, het is waanzinnig, een ongekende kennisbank en uitermate slim. Maar het is ook een tool, zonder waarheidsgarantie en niet iets wat je altijd maar even klakkeloos kunt aannemen.
Drie tips om je kritisch denken te beschermen in dit AI-tijdperk:
ChatGPT kan ons op alle vlakken vaak slimmer en sneller laten werken, maar duidelijk is ook dat we luier worden, toch zeker in denken. Het gevaar zit dus niet alleen in het aannemen van de antwoorden, maar veel meer in het niet kritisch stellen van vragen. AI is echter geen bedreiging voor kritisch denken tenzij we dat zelf op pauze hebben gezet. Niet doen zou ik zeggen.
