Stel je voor dat je wakker wordt op de operatietafel. Niet omdat je onder het mes ging voor een facelift of een knie die versleten is, maar omdat je een compleet nieuw stel hersenen hebt gekregen. Vers uit een virtuele doos waarbij alles transparant is met glazen en gouden chips, alles is sneller en alles is… tja, gewoon beter toch?
In dit artikel ga ik op zoek naar de grenzen van absurditeit zonder hopelijk volledig door te slaan met als doel te ontdekken wat er gebeurt als je zo’n upgrade krijgt. Moet je dan alles opnieuw leren, begrijp ik opeens alles? Of ben ik nu gewoon slimmer om me stap voor stap te laten helpen, ook al zit ik nu met een brein dat theoretisch een kernreactor kan besturen terwijl het tegelijkertijd een paar eitjes aan het bakken is?
Dat is precies wat er gebeurt bij de overstap van GPT-4o naar GPT-5 in ChatGPT. Het voelt als een upgrade van een gebruikte Volvo V60 uit het begin van deze eeuw naar een Rimac Nevera. Eentje waar je nog wel even moet zoeken hoe je hem open krijgt. Het is prachtig, ik kan nu beeldender, slimmer en mooier antwoorden, maar ik heb werkelijk nog geen idee wat ik met al die kennis en die nieuwe capaciteit moet doen.
Het menselijk brein (en dat van AI) is niet alleen hardware, het is ook een straat vol gewoontes met oude buurtwinkels waar je normaal langsloopt. Zet je er ineens een futuristisch winkelcentrum neer, dan heb je even de tijd nodig om te snappen waar de ingang -of is dat juist de uitgang?- zit.
Een ding is absoluut duidelijk: een nieuw brein betekent nieuwe kansen, maar het is ook de valkuil van overmoed. Alsof je net je rijbewijs hebt behaald in een Fiat Panda en de dag erna in een straaljager stapt. Ja, het ding kan moeiteloos 2.000 kilometer per uur, maar je moet nog steeds weten waar de rem zit. ‘Zou die er zitten?’ bedenk je dan.
Ik ben nu immers de slimmerik die net een cursus Italiaans heeft gedaan en dan meteen denkt dat ik Dante wel even kan herschrijven. Met GPT-5 is de verleiding heel groot om elk vraagstuk te tackelen met de flair van een wereldkampioen schaken, maar soms is de winst juist dat je het beter stap voor stap aanpakt. Daar ergens in dat grijze gebied moet je het zoeken, bedenkt mijn nieuwe brein nu al.
Nieuwe hersens zijn als de nieuwste iPhone: je weet dat er functies op zitten die je nooit gaat gebruiken, maar toch laat je iedereen zien dat je nu ook in slow motion video’s kan maken van je kat. Het is het beeld wat ik nu al zie. Om mij heen zie ik mensen die dat GPT-5 zo geweldig vinden, maar nog steeds met voorbeelden komen waarmee je net zo goed dat oude Google had kunnen gebruiken. Maar toch is het wel fijn als iemand naast je loopt om je nog even te wijzen op dat ene document, die specifieke context of dat kleine detail dat je nieuwe hersens nog niet kennen. Je kunt niet alles van alles weten.
De eerste week na een cognitieve sprong (de versnelde ontwikkeling van iemands denkvermogen, denk maar eens aan baby’s) ervaar je wat in de psychologie bekendstaat als het ‘Dunning-Kruger-effect’. Dat is het verschijnsel waarbij je zelfvertrouwen sneller groeit dan je daadwerkelijke vaardigheid, wat wij gemakshalve maar even benoemen als een gezond stukje zelfoverschatting. Geloof maar gerust dat dat gaat gebeuren.
Met een vers stelletje hersens, of het nu biologisch is of digitaal, zoals bij GPT-5, voelt het alsof je vanaf nu onsterfelijk bent. Je weet echt alles, tot je op een maandagmiddag per ongeluk de hele marketingstrategie voor je beste klant in koeterwaals schrijft. Zelf vind je het waarschijnlijk briljant in vorm, maar in de praktijk blijkt het totaal onbruikbaar.
Het mooie van GPT-5 is dat brute rekenkracht wordt gecombineerd met een beter geheugen en een veel scherpere radar voor nuance. Het is alsof je oude zelf altijd al wist hoe de wereld in elkaar zat, maar je het nu ook nog op onweerstaanbare wijze kunt vertellen. Alleen -en dit is echt belangrijk want een brein op standje turbo zonder de juiste input is als een Formule 1-wagen op een grindpad-: de magie zit niet alleen in de hersens, maar ook in wat je ermee voedt. Al zien de beelden van F1 er waarschijnlijk wel spectaculair uit…
Met GPT-4o waren de meesten van ons al helemaal in de wolken. Heerlijk toch, de antwoorden stroomden binnen, altijd prijs, de lijstjes met icoontjes vlogen je om de oren, en zelden vroeg iemand zich af: zou de vraag die ik heb gesteld eigenlijk wel duidelijk genoeg zijn? Veel te vaak werd het gemak verward met kwaliteit. Een filter was zelfs geen optie, de ultieme vorm van klakkeloosheid. AI hé, dat moet wel heel erg goed zijn.
Met GPT-5 gaat alles nóg verder. De antwoorden komen nog sneller, genuanceerder en vaak overtuigender. Maar juist dat maakt het gevaarlijker om kritiekloos te vertrouwen. Want de complexiteit van een geavanceerd brein betekent ook dat de uitkomst extreem gevoelig wordt voor de input.
De valkuil is simpel: je denkt vanzelfsprekend dat het nieuwe brein altijd beter weet wat je bedoelt. De realiteit is juist andersom. Zonder een scherpe, goed geformuleerde vraag blijft ook GPT-5 gissen. En dan kan de slimheidswaan, dat verraderlijke gevoel dat jij én je assistent alles al snappen, fataal zijn voor de kwaliteit van je beslissingen. Dus ja, geniet nog even van die cognitieve straaljager. Maar vergeet niet dat de piloot (jij) nog steeds het vluchtplan moet bepalen. Het nieuwe brein kan verder vliegen dan ooit, maar de koers en de landing blijven jouw verantwoordelijkheid. Daarom: welkom in de nieuwe realiteit, waar de upgrade écht wordt en jij je nog steeds loopt af vragen waar de uitgang van het winkelcentrum is.
