Over openbaarheid van bestuur en hoe ICT de Europese democratie verandert.
Openbaarheid is geen natuurlijke reflex van machthebbers. De hilarische dialoog tussen Prime Minister James Hacker en zijn ambtelijk secretaris Bernard in de populaire Britse serie “Yes, Prime Minister” is exemplarisch voor de traditionele cultuur van discretie en geheimhouding onder diplomaten en ambtenaren:
James Hacker: Are you telling me the Foreign Office is keeping something from me?
Bernard Woolley: Yes.
James Hacker: Well, what?
Bernard Woolley: I don’t know; they’re keeping it from me too.
James Hacker: How do you know?
Bernard Woolley: I don’t know.
James Hacker: You just said that the Foreign Office is keeping something from me. How do you know if you don’t know?
Bernard Woolley: I don’t know specifically what, Prime Minister, but I do know the Foreign Office always keep everything from everybody. It’s normal practice.
Diplomaten, ambtenaren en bestuurders proberen al sinds mensenheugenis informatie voor zichzelf te houden. En sinds mensenheugenis is dat gedoemd tot mislukking. Informatie wordt gelekt, verkocht of gestolen. Spionnen en verraders ontfutselen machthebbers waardevolle informatie en geven die door aan anderen. Klokkenluiders gebruiken informatie om misstanden aan de kaak te stellen. Media gebruikt gelekte of illegaal verkregen informatie om schandalen te onthullen of juist te ontketenen. In het internettijdperk publiceren sites als WikiLeaks en Statewatch zulke documenten.
In een democratie is informatie het middel waarmee burgers en journalisten hun bestuurders en volksvertegenwoordigers kunnen controleren. In een democratische rechtsstaat hebben we daarom het principe van openbaarheid van bestuur. Als het broodnodige tegenwicht tegen de natuurlijke bestuurlijke neiging tot geheimhouding. Als luis in de pels van de macht.
De instellingen van de Europese Unie waren ruim een halve eeuw, sinds de start van de Europese integratie in de jaren vijftig, het exclusieve domein van diplomaten en hoge ambtenaren. De bestuurscultuur is niet geheel verrassend van een archaïsch aandoende geslotenheid. Maar ook Europa verandert: sinds 2001 is er een Verordening voor Openbare Toegang tot Documenten, in Nederland al gauw omgedoopt tot Eurowob, vrij naar de Nederlandse WoB: Wet Openbaarheid van Bestuur.
Maar zo’n Eurowob op zich is niet genoeg om een cultuur van openbaarheid te scheppen. Dat moet worden afgedwongen. Mijn ervaring met diverse Eurowob procedures voor het verkrijgen van stukken, is dat het een lange EN moeizame procedure is, die doorzettingsvermogen en een lange adem vergt. Ik wilde stukken inzien over onder andere de ACTA-onderhandelingen, het SWIFT-akkoord met de VS over de doorgifte van bank data, en FATCA, de Amerikaanse wet voor grootschalige gegevensuitwisseling tegen belastingontduiking. Een aantal zaken heb ik voor het Gerecht van de Europese Unie in Luxemburg gebracht. Procederen duurt jaren, maar schept wel belangrijke jurisprudentie om het principe van openbaarheid van bestuur in de praktijk vorm te geven. Naarmate Europa zich meer en meer tot volwaardige politieke unie ontwikkelt, zal openbaarheid van bestuur toenemen en zullen burgers steeds vaker Europese bestuurders ter verantwoording roepen.
De ontwikkeling van nieuw informatie- en communicatietechnologieën zal openbaarheid van bestuur een sterke impuls geven. Het brengt niet alleen nieuwe gadgets in ons leven, maar veroorzaakt ook een totale maatschappelijke, economische en bestuurlijke omwenteling. Vergelijkbaar met de impact van de industriële revolutie die het aanzicht van de wereld volkomen veranderde.
Nieuwe ICT is een machtig middel om openbaarheid af te dwingen. Door ICT wordt informatie razendsnel verspreid, of het wel of niet nu via de reguliere weg is verkregen. Hoe dat tot een effectief politiek drukmiddel kan worden toont de gang van zaken rondom ACTA aan: een los netwerk van individuele burgers slaagde er in ACTA van tafel te krijgen en gaf de bestuurders een fikse virtuele oorvijg. Bestuurders begrijpen nog maar half hoe machtig het wapen van de informatie kan zijn. Door ICT kan de luis in de pels uitgroeien tot een fikse waakhond met scherpe tanden. De politiek in Europa zal nooit meer hetzelfde zijn.
Sophie in 't Veld is fractievoorzitter voor D66 in het Europees Parlement en vicevoorzitter van de Europese liberalen (ALDE). In 't Veld is woordvoerder privacy en Europese markt internet & mobiel betalen, initiator van de opschorting van het SWIFT-verdrag en bestrijdt in verschillende Eurowob-procedures weeffouten uit het EU-model anno 1957.
Verder lezen over ICT
Technology15.04.2024
DC Business27.09.2023
Technology13.07.2023
Cybercrime07.04.2023
Technology22.02.2023
Automotive02.02.2023
Cybercrime02.12.2021
DC Business01.10.2021
Verder lezen over Wikileaks
Cybercrime27.04.2017
Cybercrime21.03.2017
Cybercrime08.03.2017
Nieuws04.04.2016
Online09.09.2013
Entertainment17.07.2013
Online14.10.2012
Cybercrime21.08.2012