De media berichten met enige regelmaat over betrokkenen bij complotdenken, extreem conservatisme, extremisme of extreem geweld. Extremisme vormt daarbij een van de meest tot de verbeelding sprekende bedreigingen van onze democratische rechtsorde. Allemaal vallen ze onder de noemer van anti-maatschappelijke of anti-sociale overtuigingen. Wanneer je echter de achtergrond van dergelijke lieden tot je neemt, ontstaat er vaak een totaal ander beeld. Veelal betreft het personen die behoorlijk labiel in het leven staan. Zonder uitzondering zijn ze vooral bang voor maatschappelijke en persoonlijke veranderingen. Ook sluiten ze zichzelf af van elke objectieve input van buitenaf. Een en ander wordt pijnlijk duidelijk als je de uiterst triviale argumenten van sommige 5G-tegenstanders (en daarvoor 4G-tegenstanders) aanhoort. Uit al hun poriën spreekt de angst voor verandering en de onzekerheid die bezit van ze heeft genomen.
Gedurende de coronapandemie is duidelijk gebleken dat maatschappelijke veranderingen en onzekerheden een prima voedingsbodem vormen voor complotdenkers. Hoewel complotdenkers mogelijk een eerste stap hebben gezet richting extreem conservatisme en extremisme valt op voorhand nooit te zeggen of ze daar ook daadwerkelijk aangelanden. Geruststellend genoeg wordt de meerderheid van complotdenkers meer aangetrokken door een bepaald groepsgevoel dan door de intrinsieke complottheorieën op zichzelf. De gevaarlijke minderheid van intrinsieke complotdenkers schaar ik daarentegen wel in het rijtje van extreem conservatisme, extremisme of extreem geweld.
Hetgeen ik inzichtelijk probeer te maken aan de hand van dit artikel is dat de mate van extremisme vaak valt te herleiden aan de mate van aanvankelijke psychische nood van dergelijke individuen. Een vorm van vluchtgedrag in anti-maatschappelijke of anti-sociale overtuigingen als gevolg van innerlijke labiliteit en overweldigende onzekerheden. Je mag je daarom serieus afvragen of het hier dan nog wel draait om extremistische overtuigingen of misschien juist wel om ernstige ziektebeelden?
De trieste afloop van de zoektocht naar Jürgen Conings laat zien dat de oud-militair hoofdzakelijk enorm worstelde met zichzelf. Uit de psychologie is bekend dat interne worstelingen niet zelden reflecteren op het beeld dat iemand ontwikkelt van de wereld om zich heen. Het is daarom niet ondenkbaar dat een vorm van paranoïde gedrag Jürgen Conings zijn maatschappelijk leven langzaam maar zeker in zijn greep heeft gekregen. Dergelijke paranoia werkt vaak zelfversterkend via de weg van maatschappelijk disfunctioneren en de ontwikkeling daarop van steeds heftigere vijandsbeelden. In dit geval heeft zijn vermeende paranoia, of achtervolgingswaanzin, uiteindelijk geleid tot echte achtervolgingswaanzin met zijn trieste zelfdoding tot gevolg. Indien langdurig onbehandeld leiden serieuze anti-sociale overtuigingen vaak tot een zgn. ‘self fulfilling prophecy’. Het is een vicieuze cirkel waarin iemand keer op keer zijn of haar eigen denkbeelden en gedrag bevestigd ziet.
Zonder objectieve input van buitenaf tendeert elk intelligent systeem dat zijn eigen feedback verwerkt naar een versterking van bestaande meningen en vooroordelen. Het principe daarvan beschreef ik eerder uitvoerig binnen dit artikel. Dit gebeurt zowel bij de heel beperkt intelligente systemen die zijn gebaseerd op kunstmatige intelligentie als bij mensen die zichzelf zodanig hebben gebarricadeerd van elke objectieve input van buitenaf dat je hun intelligente input feitelijk als ‘heel beperkt’ kan beschouwen.
In dat opzicht is de extreme filterbubbel die sociale media ons biedt geen nieuwe uitvinding. De zgn. extreme analoge filterbubbel als mogelijkheid van zelfbescherming bestaat al sinds de dageraad van de mensheid en zo lang als individuen worstelen met innerlijke labiliteit en onzekerheden. Puur vanuit evolutionair oogpunt wordt het tonen van emotionele zwakheid het liefst vermeden. De zgn. extreme analoge filterbubbel als modus van zelfbescherming speelt hierop in.
Het mag dan ook geen verbazing wekken dat de meerderheid van de lieden die een hang ontwikkelt naar extremisme of extreem geweld aanvankelijk vooral enorm worstelt met zichzelf. Als gevolg hiervan creëren ze vaak hun eigen extreme filterbubbel als een modus van zelfbescherming. Onder invloed van zo’n extreme filterbubbel tendeert hun aanvankelijke persoonlijke worsteling niet zelden naar een toenemend vijandige houding richting de maatschappij en de buitenwereld. In psychologische zin is het nu eenmaal de weg van de minste weerstand om de oorzaak van jouw problemen buiten jezelf te zoeken.
Bovenstaand model gaat grotendeels op voor intrinsieke complotdenkers, extremisten maar ook voor de daders van extreem geweld. Bij deze laatsten valt bijvoorbeeld te denken aan de daders van straatgeweld, huiselijk geweld of uitgaansgeweld. Zij zijn diegenen die op hun innerlijke worsteling nog geen duidelijk label hebben geplakt dat overeenkomt met een aanwijsbare innerlijke overtuiging. Hun innerlijke overtuigingen lijken te zijn gebaseerd op vooralsnog onbewuste motivatoren. Maar het zijn zonder uitzondering allemaal lieden die een grote boosheid koesteren jegens de maatschappij en de wereld om hen heen. De door ieder voor zichzelf gecreëerde extreme filterbubbel voedt en versterkt bestaande meningen, vooroordelen en anti-sociaal gedrag.
Ondanks de ernst van hun (potentiële) misdaden is het niet realistisch om dergelijke denkbeelden als serieuze overtuigingen te zien. Eerder zijn ze het gevolg van labiele persoonlijkheden met overweldigende innerlijke onzekerheden in combinatie met door hen zelf gecreëerde extreme filterbubbels. Potentieel alleen oplosbaar doormiddel van intensieve behandeling en langdurige therapie. Een groot nadeel is natuurlijk dat het vaak inherent is aan het ziektebeeld dat diegenen in kwestie zichzelf juist zien als individuen met een sterke overtuiging en een grote wilskracht. Onder invloed van ‘hun strijd’ lijkt hun persoonlijke worsteling vaak naar de achtergrond te verdwijnen. Dat is precies waarom extremisme voor de persoon in kwestie vaak lijkt te lonen. Hoe hen te behandelen is daarom de ultieme uitdaging.
Vast staat in ieder geval dat het kan lonen om diegenen met extremistische denkbeelden alsmede de daders van extreem geweld door professionals te laten benaderen om vervolgens vooral met hen in gesprek te blijven. Anders rest ons uiteindelijk weinig anders dan de ongelukkige slachtoffers te gedenken en de onfortuinlijke daders juridisch langdurig te veroordelen.
[Fotocredits – Leo Lintang © Adobe Stock]
Art ziet zichzelf als onderzoeksjournalist en doorgrondt het liefst thema's die anderen volgens hem laten liggen. Verklarende en verdiepende artikelen vormen zijn stijl. Hij schuwt ingewikkelde materie daarbij niet.
Verder lezen over Cybercrime
Technology31.03.2024
Cybercrime28.02.2024
Online23.02.2024
Cybercrime08.02.2024
Cybercrime06.02.2024
Cybercrime14.12.2023
Cybercrime27.11.2023
Gadgets07.11.2023