Erdinç Saçan
Senior Docent en Onderzoeker bij Fontys ICT in Eindhoven. Voorheen gewerkt bij Corendon, TradeDoubler en Prijsvrij.nl.
“Technologie is een gift van God. Na de gift van het leven is het wellicht de grootste van God zijn giften. Het is de moeder van de beschaving, de kunst en de wetenschap,” zo stelt de Amerikaanse natuurkundige Freemon Dyson.
Van de pijl en boog tot de smartphone, iedere nieuwe techniek brengt veranderingen met zich mee. Volgens Don Ihde, godfather van de Amerikaanse techniekfilosofie, biedt techniek ons niet alleen nieuwe mogelijkheden, maar verandert het ook onze relatie tot de wereld.
In een uitverkochte theaterzaal C op de campus van bij Radboud Reflects in Nijmegen was Doh Ihde (84 jaar) te gast. Hij was overgevlogen vanuit de Verenigde Staten. Onder leiding van programmamaker en filosoof Lisa Doeland spraken Peter Paul Verbeek en Doh Ihde over filosofie en techniek.
De mens en zijn techniek
Don Ihde brak in 1979 door met Technics and Praxis, waarin hij stelt dat technologie in de boezem van de filosofie moet worden opgenomen. Ons begrip van de wereld, zo stelt Ihde, wordt op verschillende manieren bepaald door de techniek waar wij ons mee omringen.
Neem de smartphone, die niet alleen een tool is die ons in staat stelt non-stop met anderen in contact te staan, onze huidige locatie weet of die weet welke afspraak je hebt en hoe je daar komt. De smartphone is een deel van onszelf, een soort uitwendig geheugen waarin we waardevolle informatie opslaan – foto’s, contactgegevens, berichten. Wie kent niet het gevoel van geamputeerd en hulpeloos te zijn zonder smartphone?
Volgens Don Ihde is de smartphone breedste meest universele technologie ooit. Zijn favoriete foto is een Masai-krijger met in een hand een speer en in de andere hand een smartphone.
Peter-Paul Verbeek, hoogleraar Filosofie van mens en techniek aan de Universiteit Twente en tevens een oud-student van Don Ihde opende de avond met een introductie op het werk van Ihde.
Hij begon met de invloed van het werk van filosoof Martin Heidegger (1889 – 1976) op het denken van Ihde en vervolgde: Heidegger bracht een nieuwe manier van denken over de relatie tussen de mens en de wereld. Dingen hebben geen essentie in zichzelf, maar worden wat ze zijn vanuit de relaties die mensen ermee ontwikkelen. Volgens Heidegger zijn werktuigen niet zozeer objecten tegenover je die je kunt oppakken, bekijken, wegen en meten. Een werktuig is pas een werktuig als je er een relatie met de wereld om je heen mee aangaat. Zoals een hamer, die je niet oppakt om naar te kijken, maar om er een spijker mee te slaan. Het grappige is dat die hamer zich dan terugtrekt uit je ervaring. Je bent niet meer naar de hamer aan het kijken, maar naar de spijker. Door die hamer heen heb je contact met de werkelijkheid.
Heel vaak denken wij in termen van mensen tegenover techniek. Mensen met een vrije wil tegenover apparaten, die dood zijn, stil, niets doen. Maar in de praktijk is onze leven altijd verbonden geweest met die apparaten. We kunnen lezen omdat we iets op onze ogen zetten om beter te kunnen kijken. Galileo zag met zijn telescoop kleine donkere vlekken die nog nooit eerder waren gezien op het verlichte deel van het oppervlak van de maan. Galileo had dit nooit kunnen opmerken zonder een telescoop. We onderhouden onze contacten via allerlei media. Je kunt mensen niet snappen zonder techniek. We zijn altijd al een soort cyborg geweest. Half mens, half techniek. Op een vraag vanuit de zaal aan Don Ihde of hij zich een cyborg voelde vanwege zijn twee knie protheses, de nieuwe lenzen in zijn ogen en een stunt in zijn hart antwoordde Ihde met: “Beter een cyborg dan dood”.
Verbeek vertelt dat hij niets heeft met een term als Digital Detoxing. Waarom ontgifting? Alsof er een ‘pure’ vorm van menszijn is.Nee, we moeten leren leven met een smartphone.
Hoe ontwikkelen wij ons door, mét en met behulp van techniek? Wat voegen social media bijvoorbeeld aan onze onze vriendschappen toe? Peter-Paul Verbeek heeft dan ook moeite met de diagnose dat smartphones en social media leiden tot vervreemding van elkaar. Dan denken we toch weer in termen van techniek tegenover de mens. Toen de brief ooit kwam, zullen er ook mensen zijn geweest die hier zorgen over maakten. We moeten juist een manier vinden om er goed mee om te gaan. We proberen de wereld te lezen via technologie.”
Techniek verandert de wereld
Het heeft volgens Peter-Paul Verbeek weinig zin om technologische ontwikkelingen tegen te willen houden, ook al plaatsen die ons voor ethische dilemma’s. “Hoe bijvoorbeeld om te gaan met de CRISPR-cas9 techniek, die ons niet alleen in staat stelt om heel precies onze genen aan te passen en zo erfelijke ziektes uit te bannen, maar waar we onszelf ook sterker en slimmer mee kunnen maken? Techniek verandert de wereld en dwingt ons om onszelf steeds opnieuw uit te vinden”.
Zonder een achtergrond in de filosofie was het vaak moeilijk om de twee inspirerende sprekers te volgen. Maar een gedachtegang, het geloof dat technologie op zich niet slecht is maar dat wij als mensheid hiermee moeten dealen, ermee moeten leven en het op de juiste maniergebruiken, spreekt mij zeer aan. “Technologie heeft nieuwe producten mogelijk gemaakt, die de efficiëntie en het vermaak in het dagelijkse leven hebben vergroot” Klaus Schwab De Vierde Industriële Revolutie.
Je wordt snel een technofoob als je verhalen leest over misbruik van data (die gegenereerd wordt door ons) door grote tech-bedrijven. Of als je alle seizoenen van de populaire Netflix serie “Black Mirror” hebt gezien. Een technologie-evangelist hoef je ook niet meteen te worden, waarbij je alleen maar gelooft in het goede van technologische vooruitgang. Wat ideaal zou zijn, is een manier te vinden om technologie (en dan heb ik het over smartphone/social media) te gebruiken zonder er meteen verslaafd aan te raken. Dus misschien toch een detox doen?